5 Aşamada Uçuşun Perde Arkası
- Furkan Sağlam
- 30 Haz
- 6 dakikada okunur
Günümüzde uçuş operasyonları titizlikle yürütülen ve kayıt tutulan önemli operasyonların başında gelmektedir. Sivil, askeri ve kargo gibi farklı amaçlarla birçok uçuş operasyonu yapılabilmektedir. Amaç ne kadar farklı da olsa uçuş operasyonlarının birçoğu benzer şekilde yürütülmektedir. Bu yazımızda özellikle sivil/yolcu taşımacılığı amaçlı uçuş operasyonları 5 adımda incelenecektir.
İçindekiler
1-Kalkış Öncesi Hazırlık (Preflight)
Uçuş operasyonlarının ilk aşaması olan kalkış öncesi hazırlık evresi uçuşun güvenli ve planlı bir şekilde gerçekleşmesi için yapılan birçok hazırlık aşamasını kapsar. Bunlar:
Yolcuların uçağa alınması
Rota ve uçuş planı hazırlanması
Hava durumu ve NOTAM kontrollerinin sağlanması
Kabin içi ve uçak sistem kontrollerinin yapılması
Yakıt ve ağırlık gibi verilerin kontrol edilmesi
Yolcu bilgilendirme anonsları ve kabin hazırlıkları olarak listelenebilir.
Kalkış Öncesi Kontrol Listesi ve Önemi
Havacılıkta yazılı kontrol listeleri, uçuş güvenliğinin temel taşlarındandır. FAA’nın uygulama standartları, her pilotun bu listeleri kullanmasını şart koşar. Ne var ki, bazı pilotlar alışkanlık, zaman baskısı veya uçağa aşinalık gibi nedenlerle bu listeleri ihmal eder. Ancak bu ihmal, ciddi sonuçlar doğurabilir.
Geleneksel kontrol listeleri genellikle baştan sona tek seferde tamamlanır. Ancak bölümlendirilmiş (segmentli) kontrol listeleri, görevleri zamanlamaya uygun şekilde parçalara ayırır. Bu yaklaşım, özellikle kalkış öncesi ve iniş öncesi gibi aşamalarda kullanım kolaylığı ve esneklik sağlar.
Bu liste, motorun çalıştırılması ve sistemlerin denetlenmesinden sonra "final maddelere" kadar tamamlanır. Eğer kalkışta gecikme yaşanırsa ya da pist başına geçmeden önce bekleniyorsa bu duraklama oldukça işlevseldir.
"Final maddeler" kısmı, uçağın kalkış için sırada birinci olduğu anda tamamlanır.
“Lights, camera, action” üçlüsü, piste giriş izni alındığında uygulanır.
Sözlü Kontrol Örneği:
Run-up sonrası: “Kalkış öncesi kontrol listesi — final maddelere kadar tamamlandı.”
Pist sırası geldiğinde: “Kalkış öncesi kontrol tamam — lights, camera, action kaldı.”
Dış Gövde Kontrolü: Uçağın dış kısmı gözle incelenir. Gövdede, kanatlarda, kuyrukta, iniş takımlarında veya motor bölmelerinde herhangi bir hasar, sızıntı ya da anormallik olup olmadığı kontrol edilir.
İç Mekan Kontrolü: Kabin ve kokpit içindeki donanımların durumu gözden geçirilir. Uçuş aletleri, kontrol kolları, koltuklar ve iç donanımın çalışır durumda ve düzgün yerleşimli olması sağlanır.
Aviyonik ve Elektronik Sistemler: Haberleşme cihazları, seyrüsefer yardımcıları ve elektronik ekranlar test edilir. Tüm sistemlerin doğru çalıştığından ve doğru şekilde ayarlandığından emin olunur.
Motor ve İtki Sistemleri: Motorlar, pervaneler ve bağlantılı mekanizmalar kontrol edilir. Yakıt miktarı, yağ seviyesi ve motor çalıştırma adımları gözden geçirilir.
İlginizi Çekebilir: Jet Motoru Nedir, Nasıl Çalışır ve Faydaları Nelerdir?
Uçuş Kontrol Yüzeyleri: Aileron, elevatör, rudder gibi uçuş kumanda yüzeyleri test edilir. Pilotun verdiği komutlara doğru ve hızlı tepki verdikleri doğrulanır.
Yakıt ve Sıvılar: Yakıtın yeterliliği ve kalitesi, motor yağı, hidrolik sıvılar gibi uçuş için gerekli tüm sıvıların seviyesi ve durumu kontrol edilir.
Acil Durum Ekipmanları: Yangın söndürücü, ilk yardım çantası, acil çıkışlar ve diğer hayatta kalma ekipmanları eksiksiz ve çalışır durumda mı diye kontrol edilir.
Evrak ve Belgeler: Uçuş planı, hava durumu bilgisi, bakım kayıtları ve uçağın uçuşa elverişlilik belgeleri gibi tüm belgelerin eksiksiz ve güncel olması sağlanır.
Bu kontrol listesi, uçağın hem fiziksel durumu hem de uçuşa dair hazırlıkların eksiksiz olduğunu garanti altına alır. Uçuş öncesi bu adımların dikkatle uygulanması, güvenli bir havalanmanın temelidir.
2-Kalkış (Takeoff)
Uçuşun ikinci aşaması olan kalkış, uçağın pistte hızlanarak havalandığı ve uçmaya başladığı aşamadır. Kalkış aşaması, taksi yapılarak pist başına yönelme, motor gücünün artırılması ve uçağın tekerlerinin yerden kesilmesiyle devam eder.
İniş takımları kalkıştan bir süre sonra kapatılır ve tırmanışa devam edilir. Uçağın kalkış sırasında belirli bir hıza ve irtifaya ulaşmasıyla yolcular için daha konforlu bir yolculuk başlamış olur. Özellikle bu aşamada yolcuların emniyet kemerlerinin takılı olduğundan emin olunmalıdır.
Kalkış sırasında izlenecek yöntem, uçağın tipi, pistin uzunluğu ve hava durumu gibi değişkenlere göre şekillense de, her kalkışta dikkat edilmesi gereken bazı temel noktalar vardır:
Uçuşa başlarken uçağı mümkün olduğunca rüzgâra karşı yönlendirmek, kalkış mesafesini kısaltır ve uçağın yön kontrolünü kolaylaştırır. Ayrıca burun tekerine gelen yan basınç azalacağı için sapma (drift) etkisi en aza iner.
Motoru zorlamamak için gaz kolu ani değil, kademeli olarak ileriye itilmelidir. Aşırı hızlı gaz verme, motor arızasına yol açabilir. Ayrıca kalkış boyunca elin gaz kolunda kalması, gerekirse manevranın hemen iptal edilmesine olanak tanır.
Pistten sapmamak için uçak daima orta çizgide tutulmalıdır. Özellikle ani rüzgar darbelerinde uçak sağa-sola savrulabilir. Bu gibi durumlarda merkezde kalmak, uçağın pist dışına çıkmasını önler. Havalandıktan sonra uçağın kalkış yönü korunmalıdır. Bu, kule görevlilerinin ve diğer hava araçlarının sizin pozisyonunuzu daha kolay tespit etmesini sağlar.
Kalkış Tipleri
Uçuş koşullarına ve uçağın özelliklerine göre uygulanabilen bazı yaygın kalkış türleri şunlardır:
Standart (Konvansiyonel) Kalkış: En sık uygulanan yöntemdir. Uçak pistte hızlanarak kalkış hızına ulaşır, ardından burun kaldırılarak havalanır.
Kısa Pist Kalkışı: Pist mesafesi sınırlıysa ya da uçak ağır yük taşıyorsa kullanılır. Maksimum motor gücü ve yüksek hücum açısıyla kısa mesafede havalanma sağlanır.
Dikey Kalkış (VTOL): Bazı özel uçaklar (örneğin Harrier), jet motorlarının yönlendirilmesiyle dikey olarak havalanabilir. Yerden yükseldikten sonra yön değiştirilerek ileri hareket sağlanır.
Kısa Kalkış ve Dikey İniş (STOVL): F-35B gibi uçaklar kısa mesafede kalkış yapıp dikey iniş yapabilir. Hem yönlendirilmiş jetler hem de gövdedeki yardımcı sistemlerle kalkış gerçekleştirilir.
Katapultlu Kalkış: Uçak gemilerinden kalkış yapan savaş uçaklarında kullanılır. Uçak bir katapult sistemiyle hızlandırılır, bu da ağır yükle kısa mesafede kalkışı mümkün kılar.
3-Tırmanış ve Seyir (Climb and Cruise)
Kalkış sonrası uçak bir süre tırmanış yaparak irtifa kazanmaya devam eder. Uçuş rotasında belirlenen optimum irtifaya ulaşıncaya kadar tırmanış sürer. Belirlenen irtifaya ulaşıldığında nerdeyse sabit irtifada ve hızda uçak seyir haline geçmiş olur. Bu aşamada havayoluna bağlı yemek servislerinin başlaması olasıdır.
Seyir tırmanışı, uçağın yakıt tükettikçe hafiflemesiyle birlikte irtifa kazanarak seyretmesi anlamına gelir. Bu teknik, uçağın uçuş boyunca en verimli performans aralığında kalmasını sağlar ve yakıt tasarrufu açısından oldukça avantajlıdır.
4-Alçalma ve Yaklaşma (Descent and Approach)
Bu aşama başlangıcında genellikle kabin içi anons yapılır ve emniyet kemerleri bağlı olmayan yolcuların emniyet kemerlerini bağlaması istenir. Varış noktasına yaklaştıkça kontrollü alçalma devam eder.
Bu aşamada hava trafik kontrolüyle koordinasyon kurulur. İniş kontrol listesi uygulanır. İniş kontrol listesi de benzer şekilde "final maddeler" olarak bölünür. Seyir irtifasından inişe geçmeden önce bu liste büyük oranda tamamlanmalıdır. Zira iniş esnasında kontrol listesiyle uğraşmak dikkat dağıtıcı olabilir.
Final maddeler (iniş takımı, pervane ayarı, flaplar), inişe yakın bir zamanda gerçekleştirilir.
Sözlü Kontrol Örneği:
Alçalmaya başlarken: “İniş öncesi kontrol listesi — final maddeler: iniş takımı, pervane, flap kaldı.”
Tamamlandığında: “İniş öncesi kontrol listesi tamamlandı.”
Bu bölümlendirme yöntemi, hem kokpit yönetimini kolaylaştırır hem de uçuş prosedürlerine uyumu artırır. Yazılı kontrol listelerini doğru ve zamanlı kullanmak, sadece pilot hatalarını azaltmakla kalmaz; aynı zamanda potansiyel kazaların da önüne geçer. Bu aşamada pist doğrultusuna yaklaşılır ve final yaklaşma tamamlanmış olur.
5-İniş ve Park (Landing and Taxi to Gate/Parking)
Uçuş operasyonlarının en kritik aşamalarından olan iniş oldukça titizlikle yürütülmesi gereken birçok pilot ve kabin prosedürünü içerir.
Bazı mesleklerde, beceriler o kadar ustalıkla sergilenir ki dışarıdan bakanlar için kolay görünür. Uçak indirmek de bunlardan biridir. Her ne kadar basit gibi görünse de, iyi bir iniş hayatta kalınan; mükemmel bir iniş ise uçağın tekrar kullanılabildiği iniştir. Bu da işin aslında ne kadar hassas ve dikkat gerektirdiğini ortaya koyar. Çünkü havacılık kazalarının neredeyse yarısı iniş aşamasında meydana gelir.
İnişler, bir uçağın uçuş kalitesi hakkında en çok dikkat edilen anlardan biridir. Uçuşun geri kalanı kusursuz olsa bile, sert ya da dengesiz bir iniş, pilotun yetersiz algılanmasına neden olabilir.
İniş, ana tekerleğin piste teması ve frenlemeyle başlar. Frenleme iniş takımı frenleriyle, motorlara ters itki (reverse thrust) ürettirerek ve kanat üzerindeki kontrol yüzeyleri sayesinde sürtünmeyi artırarak yapılabilir. İnişin tamamlanmasıyla uçak pistten çıkışına doğru taksi yaparak park yerine yönelir. Park yerine güvenli bir şekilde ulaşıldıktan sonra yolcu köprüleri bağlanır ve yolcu boşaltımı başlar. Bu süreci bagaj boşaltımı ve uçuş sonrası kontroller devam ettirir. Böylece başarılı bir uçuş operasyonu tamamlanmış olur.
Uçuşlarda İniş Sonrası Emniyet Kemeri Kullanımı Hakkında Uyarı
Artık uçağın park pozisyonuna tam olarak ulaşmadan önce emniyet kemeri ikaz ışığı sönmeden ayağa kalkan yolcular artık ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalacak. İlgili genelgeden alıntıya aşağıda yer verilmiştir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından "Yolcu Anonsları Genelge"si 02.05.2025 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
Yolcu Anonsları Genelge'sine göre:
“Değerli yolcularımız, uçağımız henüz park yerine ulaşmamıştır. Lütfen kemer ikaz ışıkları sönünceye kadar kemerinizi çözmeyiniz, ayağa kalkmayınız ve baş üstü dolaplarını açmayınız. Park pozisyonuna ulaşmadan ve kemer ikaz ışıkları sönmeden ayağa kalkmak, baş üstü dolaplarını açmak ve koridorda bulunmak kesinlikle yasaktır. Uçağımız park yerine ulaşıp kemer ikaz ışıkları söndükten sonra lütfen önünüzdeki/civarınızdaki yolcuların çıkış önceliği hakkını gözeterek kendi çıkış sıranıza riayet ediniz. Çıkış sıranız gelmeden ayağa kalkmayınız ve koridorda ilerlemeyiniz. Kurallara uymayan yolcular hakkında Kural Tanımaz Yolcu Tespit Tutanağı tutularak, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne bildirilmekte olup, yürürlükteki yasal düzenlemeler uyarınca idari para cezası uygulanmaktadır.”
Referanslar
Comments