top of page
Ara

Türbülans Nedir, Uçaklar Neden Sarsılır?

Uçakların havada süzülmesini sağlayan hava akımı bazen bozulur ve bu bozulma uçağın sarsılmasına yol açar. İşte bu sarsıntılı durum türbülans olarak adlandırılır. Halk arasında “hava cebi” olarak da bilinir. Türbülans sırasında uçak, anlık olarak irtifa kaybedebilir veya yön değiştirebilir. Bu durum genellikle kısa sürelidir ancak hissedilir.


İçindekiler


Türbülans Neden Oluşur?


Atmosfer, sabit değil, sürekli hareket halindedir. Uçakların düz bir şekilde uçabilmesi için hava akımının düzenli olması gerekir. Ancak bu düzen, bazı doğa olaylarıyla bozulabilir.


Türbülans Neden Oluşur?

  • Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşması,

  • Dağların üzerinden geçen rüzgarların yön değiştirmesi,

  • Jet akımları (yüksek irtifada hızlı esen rüzgarlar),

  • Bulut içi hareketlilik,

  • Diğer uçakların oluşturduğu hava türbülansları.


Bu gibi durumlar havada ani hareketlere sebep olur ve türbülans oluşur. Türbülansın birçok farklı türü vardır ve bilim insanları hâlâ bu olayları tam anlamıyla sınıflandırmak ve anlamak için çalışmalar yürütmektedir.


Konvektif Türbülans; güneşin ısıttığı kara yüzeyinden yükselen sıcak hava kütleleri, dikey hareketlerle atmosferi kararsızlaştırır. Özellikle günün en sıcak saatlerinde etkin hale gelen bu dikey akımlar, bulut oluşumunu tetikler ve türbülansa neden olur. Cumulonimbus bulutları, bu türbülansın en belirgin göstergesidir. Fırtına içinde veya çevresinde dikey ivmelenme ve yerçekimi dalgaları, karmaşık türbülans yapıları oluşturur.


Aşağı Doğru Akım ve Mikro Patlamalar; fırtına hücrelerinin altından yere doğru inen soğuk hava, yüzeye çarptıktan sonra çevreye hızla yayılır. Bu ani hava hareketi, özellikle alçak irtifalarda dikey ve yatay rüzgar kesmesine neden olur. Uçaklar iniş veya kalkış sırasında bu akımlarla karşılaştığında kontrol kaybı riski ortaya çıkabilir.


Mekanik Türbülans; yeryüzü şekilleri (dağlar, şehirler, ormanlık alanlar) rüzgarın akışını bozarak türbülansa neden olur. Rüzgarın araziyle sürtünmesi sonucu ortaya çıkan bu türbülans, özellikle yüzeye yakın uçuşlarda hissedilir. Havanın kararsız olduğu durumlarda mekanik türbülans daha yoğun hâle gelir.


Orografik Türbülans ve Dağ Dalgaları; hava kütleleri dağlar gibi yüksek engellerle karşılaştığında yukarı doğru yönelir ve kararlı atmosfer koşullarında yerçekimi dalgaları oluşturur. Bu dalgalar, tepe ve çukur bölgelerinde şiddetli türbülans doğurabilir. Dağ dalgalarının iniş bölgesinde oluşan rotor akımlar, uçuş güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturur.


Temiz Hava Türbülansı (CAT); hiçbir bulut ya da görsel belirti olmadan yüksek irtifalarda meydana gelen bu türbülans, genellikle jet akımlarının kenar bölgelerinde oluşur. Tespit edilmesi zor olduğu için beklenmedik sarsıntılar yaratabilir. Yolcular için emniyet kemeri takılmadığı durumlarda yaralanma riski barındırır.


Alçak Seviye Jet Akımları; gece saatlerinde yer yüzeyinin soğumasıyla atmosferin alt tabakalarında oluşan jet akımları, dikey hız farkları yaratarak türbülans oluşturabilir. "Gece jetleri", "Somali jeti" ve "sting jet" gibi özel jet akımları, türbülansa neden olan özgün örneklerdir. Özellikle sabaha karşı saatlerde, yüzeye yakın katmanlarda etkili olurlar.


ICAO Göre Türbülans Sınıflandırması


Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) göre türbülanslar 4 başlıkta sınıflandırılmıştır.


  • Hafif Türbülans: Uçakta ve yolcularda küçük titreşimler, rahatlıkla tolere edilebilir sarsıntılar.

  • Orta Şiddette Türbülans: Uçuş yüksekliği ve yönünde fark edilir değişimler, ancak kontrol her zaman pilottadır.

  • Şiddetli Türbülans: Uçağın kontrol dışına çıkabileceği ani değişimler; gevşek nesneler fırlayabilir.

  • Aşırı Türbülans: Şiddetli türbülansın ötesinde, uçağın yapısal bütünlüğünü tehdit eden kuvvetler.


Bu türbülans sınıflandırmasını objektif bir şekilde değerlendirmenin tek yolu, uçakta kaydedilen ivme verileridir. Diğer atmosferik tahmin verileri, her uçak türü için özel uyarlamalar gerektirir.


Türbülans Tehlikeli Midir?


Türbülans sırasında uçak, bozulmuş hava akımına girer. Bu da uçağın yukarı-aşağı ya da sağa-sola kısa süreli hareketler yapmasına neden olur. Kimi zaman hafif bir sarsıntı hissedilir, kimi zaman da daha sert ve rahatsız edici olabilir. Bu durumlarda pilotlar genellikle yolcuları bilgilendirir ve emniyet kemerlerinin takılı olmasını ister. Çünkü şiddetli türbülans sırasında emniyet kemeri takılı değilse yaralanma riski artar. Örneğin, ABD’de yapılan bir çalışmaya göre, 2005 yılında yaşanan türbülans olaylarında yaralanan yolcuların büyük kısmı emniyet kemerlerini takmayan kişilerdir.


Türbülans Tehlikeli Midir?

Türbülans ne kadar süreceği ise uçağın içinden geçtiği hava koşullarına bağlıdır. Bazen birkaç saniye sürerken, bazen birkaç dakikayı bulabilir. Türbülansın süresi ve şiddeti, pilotlar tarafından sürekli takip edilir ve mümkünse daha sakin hava katmanlarına geçilerek azaltılmaya çalışılır. Ayrıca türbülans uçakların düşmesine yol açmaz. Uçaklar, şiddetli sarsıntılara karşı dayanıklı şekilde tasarlanır ve test edilir. Türbülans, rahatsız edici olabilir ama tehlikeli değildir. Pilotlar bu durumlara karşı özel eğitim alır.


Yolcu olarak yapmanız gereken en önemli şey, emniyet kemerinizi bağlı tutmak ve sakin kalmaktır.


Pilotlar Türbülans Sırasında Ne Yapar?


Pilotlar, uçuş öncesi özel hava raporlarını inceleyerek güzergâhlarını planlar. Bu sayede gök gürültülü fırtınalar gibi belirgin tehlikelerden kaçınabilirler. Ancak, önceden tespit edilmesi zor olan “temiz hava türbülansı” durumlarında daha dikkatli olmaları gerekir. Aynı rotada daha önce uçan uçaklardan gelen türbülans raporları da pilotlara yardımcı olur. Gerekli durumlarda uçağın hızını düşürerek sarsıntıyı azaltmaya çalışırlar. Ayrıca tüm mürettebat, türbülansla nasıl başa çıkılacağı konusunda özel eğitim alır.


Türbülans Rotaları


2023 yılına ait verilere göre, türbülansın yoğunluğu "girdap dağılma oranı (EDR)" ile ölçülerek en sarsıntılı uçuş rotaları belirlendi. Listenin zirvesinde, Şili'nin Santiago kentinden Bolivya'nın Santa Cruz şehrine uzanan 1905 kilometrelik uçuş hattı yer aldı. Bu rota, ortalama 17.568 EDR ile en fazla türbülansa maruz kalan güzergah oldu.


Sadece 210 kilometrelik mesafeye sahip olmasına rağmen, Almatı (Kazakistan) ile Bişkek (Kırgızistan) arasındaki uçuş, 17.457 EDR ortalamasıyla ikinci sırada yer aldı. Üçüncü sıraya ise Çin’deki Lancou–Çengdu hattı 16.750 EDR ile yerleşti.


Japonya’daki Tokoname–Sendai uçuşu 16.579 EDR ile dördüncü olurken, Milano (İtalya) ile Cenevre (İsviçre) arasında gerçekleşen kısa uçuş da 16.398 EDR ile beşinci sırada yer aldı.


İlk onu tamamlayan diğer rotalar arasında Çin ve Japonya'daki çeşitli şehirler arasında yapılan uçuşlar yer alırken, listenin sonunda 16.016 EDR değeriyle Milano–Zürih hattı bulunuyor.


Son Zamanlardaki Türbülans Kaynaklı Gerçekleşen Kazalar (2022-2024)


1 Temmuz 2024, Air Europa UX045: Madrid-Montevideo seferindeki Boeing 787, Atlantik üzerinde şiddetli türbülansa girdi. En az 6 yolcu ciddi yaralandı. Olayın muhtemel nedeni, kara ve deniz arasındaki sıcaklık farklarının sabah saatlerinde oluşturduğu konvektif hava hareketleri olabilir. Uçak Brezilya’nın Natal kentine acil iniş yaptı.


Son Zamanlardaki Türbülans Kaynaklı Gerçekleşen Kazalar (2022-2024)

25 Mayıs’ta, İstanbul çıkışlı bir Türk Hava Yolları uçağı türbülansa girerek yaklaşık 150 metre irtifa kaybetti. Yaşanan şiddetli sarsıntıda bir kabin memuru tavana çarptı ve omurga kırığıyla hastaneye kaldırıldı. Aynı gün, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'ın helikopteri de olumsuz hava koşulları nedeniyle acil iniş yapmak zorunda kaldı.


21 Mayıs 2024, Singapore Airlines SQ321: Londra’dan Singapur’a giden Boeing 777, Myanmar üzerinde gelişen fırtına bulutlarının çevresinde türbülansa yakalandı. 1 kişi hayatını kaybetti, 100’den fazla kişi yaralandı. Olay, güçlü dikey hava hareketlerine (1.5G) bağlı olarak gerçekleşti.


12 Mart 2024:  ise Avustralya'dan Yeni Zelanda’ya giden bir uçakta türbülans nedeniyle en az 50 kişi yaralandı. Yolcular, emniyet kemeri takılı olmayanların koltuklarından fırladığını ifade etti.


4 Aralık 2023, Emirates EK421: Perth-Dubai seferindeki Airbus A380, Maldivler civarında, fırtına bulutlarının yakınına geldiğinde sarsıldı. 5 kişi ağır yaralandı. Pilotlar bulutların içine girmedi, fakat yakınındaki hava hareketleri etkili oldu. Uçuş planlandığı gibi Dubai’ye devam etti.


29 Ağustos 2023, Delta DL175: Milan’dan Atlanta’ya inen Airbus A350, iniş yaklaşımında 14.000 ft irtifada yalnızca 2 saniyelik şiddetli türbülansla sarsıldı. 4 ciddi yaralanma yaşandı. Pilotlar türbülans beklentisine karşı önlem alsa da olay önlenemedi.


1 Mart 2023, Lufthansa LH469: Austin–Frankfurt uçuşundaki Airbus A330, Tennessee üzerinde "açık hava türbülansı" (clear air turbulence) ile karşılaştı. Yemek servisi sırasında aniden meydana gelen sarsıntı 4 ciddi yaralanmaya neden oldu. Pilotlar uçağın 1000 ft irtifa kaybettiğini açıkladı.


18 Aralık 2022, Hawaiian HA35: Phoenix–Honolulu uçuşundaki Airbus A330, 40.000 ft irtifada, fırtına bulutlarının içinden geçerken 2G’den yüksek dikey ivme yaşadı. 4 ağır, 20 hafif yaralanma rapor edildi. Türbülans uyarılarına rağmen yapılan yanlış değerlendirme kazayı tetikledi.


Türbülanslar İklim Krizinden Etkileniyor Mu?


Yapılan bazı bilimsel araştırmalar, küresel ısınmanın uçuş güvenliğini dolaylı yoldan etkileyebileceğini ortaya koyuyor. Özellikle açık hava türbülansı olarak bilinen ve önceden tespiti zor olan sarsıntıların sayısında artış gözlemleniyor. İngiltere’deki Reading Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, 1979’dan 2020’ye kadar Kuzey Atlantik üzerindeki yoğun hava trafiğinde şiddetli türbülans vakalarının %55 oranında arttığı belirlendi. Bilim insanlarına göre bu artışın temel nedeni, iklim değişikliğiyle birlikte yüksek irtifalarda oluşan sıcak hava akımlarının rüzgar hızlarını etkilemesidir.


Türbülanslar İklim Krizinden Etkileniyor Mu?

Havacılık uzmanı Guy Gratton ise bu artışın sadece iklimle değil, artan hava trafiğiyle de ilgili olabileceğini belirtiyor. Daha fazla uçağın aynı bölgede seyahat etmesi, pilotların türbülanstan kaçınabileceği alanları daraltıyor.


Sonuç olarak türbülansı anlamak, uçuş güvenliğini artırır. Atmosferin bu karmaşık yapıları, her uçuş için potansiyel riskler barındırır. Türbülansın kökenini, türlerini ve etkilerini anlamak; hem pilotlar hem de meteorologlar için hayati önem taşır. Bu bilgiler, yalnızca uçuş güvenliği açısından değil, yolcu konforu ve operasyonel verimlilik için de belirleyicidir.



Referanslar




Comments

İlgini Çekebilir!

bottom of page