Koordinat Sistemi, Enlem ve Boylam Nedir ve Nasıl Yazılır?
- Hakan GÜNGÖR
- 20 Nis
- 5 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 14 Ağu
Günlük olarak kullandığımız dijital veya fiziksel haritalar her zaman hesaplanarak ortaya çıkmıştır. Elbette dijital haritalarda nokta hesabı yapmak teknolojinin getirisi sayesinde her zaman daha pratiktir ve belirli bir standart sistem üzerinden gidilir. Bu yazıyı okuduğunuz konumun matematiksel bir noktası vardır: koordinatları veya enlem ve boylam üzerinden noktalaması. Peki genel olarak koordinat bulma ne kadar zor? Var olan koordinat sistemi sayesinde pek kafa yorulacak bir konu değil. Enlem boylam bulma da aynı konumda. Tek soru, bu sistemler ne işe yarıyor onu öğrenmekte. Hemen başlayalım.
İçindekiler
Koordinat Sistemi Nedir?
Koordinat sistemi, yeryüzündeki bir noktanın konumunu belirlemek için kullanılan bir yöntemdir. Çoğu koordinat sistemi, bir noktanın konumunu belirlemek için iki sayı, yani bir koordinat kullanır. Bu sayıların her biri, nokta ile başlangıç noktası olarak adlandırılan sabit bir referans noktası arasındaki mesafeyi gösterir.
Koordinat Nedir?
Koordinatlar, 2 boyutlu bir düzlemde bir noktanın veya şeklin konumunu belirlemek için kullanılan bir çift sayıdır. 2 boyutlu bir düzlemde bir noktanın konumunu, x koordinatı ve y koordinatı olarak adlandırılan iki sayı kullanarak tanımlarız.
Bir Yerin Coğrafi Koordinatları Nasıl Bulunur?
Bir yerin koordinatı nasıl bulunur sorusuna en basit cevap teknolojinin kendisinden gelir. Google Haritalar’ı açın, mobilde herhangi bir noktaya basılı tutun ve koordinatlar direkt yukarıdaki arama çubunda belirecek. Masaüstünde ise istediğiniz konuma sağ tıklayın ve koordinatlar ilk seçenek olarak karşınıza çıkacak.
Yandex Haritada ise masaüstünde yine bir konuma sağ tıklayın ve “Burada ne var?” seçeneğine tıklayın, sol tarafta bir pencere açılacak, orada koordinatları bulabilirsiniz. Mobilde ise bir noktaya basılı tutun ve “Burada ne var?” seçeneğine tıklayın, ekranın hemen altında “Koordinatlar” kısmını görebilirsiniz.
Ayrıca fiziksel koordinat cihazı da konum belirlemek için işlevseldir.
Koordinat Sisteminin Özellikleri
Coğrafi koordinat sistemleri, üç boyutlu elipsoidal veya küresel bir yüzeye dayanır ve konumlar, genellikle ondalık derece cinsinden açısal ölçümler kullanılarak tanımlanır. Bu ölçümler, boylam dereceleri (x koordinatları) ve enlem dereceleri (y koordinatları) olarak ifade edilir. Verilerin konumu pozitif veya negatif sayılarla ifade edilir: ekvatorun kuzeyi ve baş meridyenin doğusu için pozitif x ve y değerleri, ekvatorun güneyi ve baş meridyenin batısı için negatif değerler.
Koordinatlar Hangi Formatlarda Gösterilir?
Harita üzerinde bir noktanın konumunu belirtmek için koordinatlar iki temel formatta ifade edilir:
Derece, Dakika, Saniye (DMS) Formatı: Geleneksel ve harita okuma eğitimlerinde sıkça kullanılan formattır.Her açı şu şekilde üçe ayrılır:
Derece (°)
Dakika (') → 1 derece = 60 dakika
Saniye (") → 1 dakika = 60 saniye
Örnek: Enlem: 41° 00' 29.52" N Boylam: 28° 58' 42.24" E
Ondalık Derece (Decimal Degree / DD) Formatı: Modern dijital haritalarda ve GNSS sistemlerinde en yaygın kullanılan formattır. Derece ondalıklı olarak ifade edilir. 1 derece, enlemde yaklaşık 111 km’dir. Boylamda bu değer ekvatorda 111 km iken, kutuplara yaklaştıkça azalır.
Örnek: Enlem: 41.0082° NBoylam: 28.9784° E
Dönüştürme Formülü: Ondalık Derece = Derece + (Dakika ÷ 60) + (Saniye ÷ 3600)
Örnek Dönüşüm: 39° 55' 30" = 39 + (55 ÷ 60) + (30 ÷ 3600) = 39.925°
Enlem Boylam Nedir?
Enlem çizgileri, hayali çemberler gibi Dünya'nın çevresini sarar ve Ekvator'dan kuzey veya güneyde kaç derece uzaklıkta olduklarını gösteren sayılarla belirtilir. Boylam çizgileri ise Dünya'nın tepesinden tabanına kadar uzanır ve Dünya'yı portakal dilimleri gibi bölümlere ayırır. Ya da daha kolay hatırlamak için enlemi eninden, boylamı boyundan olarak da düşünebilirsiniz. Ek olarak, enlemler paralel, boylamlar meridyendir.
Enlem Boylam Nasıl Yazılır?
Enlem ve boylam ölçümleri çeşitli şekillerde yazılabilir. Örneğin, 211 derece, 22 dakika ve 30 saniye, 211° 22´30“ olarak yazılır veya boşluklarla: 211 22 30; veya derecelerin ardından ondalık sayı ile 211.22´30” olarak veya dakikaların ardından ondalık sayı ile 211 22.30 olarak yazılır. Bir derece enlem yaklaşık 111 kilometreye eşittir.
Türkiye Hangi Enlem ve Boylamda?
Türkiye’nin coğrafi koordinatları, 26°-45° doğu boylamı (meridyeni) ile 36°-42° kuzey enlemi (paraleli) arasındadır. Türkiye’nin dünya üzerindeki koordinatları üzerinden yorum yapacak olursak kuzey ve doğu yarım kürede bulunuyor.
Koordinat Sistemi Örnekleri
Bir konumun koordinatlarını bulmak için pek çok farklı yöntem ve sistem bulunur. Bu sistemler, ölçüm amacı, doğruluk gereksinimi ve kullanılan teknolojiye göre değişiklik gösterir. Aşağıda hem mühendislikte hem de haritacılıkta yaygın olarak kullanılan başlıca koordinat sistemlerini bulabilirsiniz:
Kartezyen Koordinat Sistemi
Dik koordinat sistemi olarak bilinen kartezyen koordinat sistemi, başlangıç noktası olarak adlandırılan bir noktada kesişen dik eksen çizgileri kullanarak noktaların konumunu tanımlayan sistemdir. Herhangi bir noktanın konumu, her eksen boyunca orijinden uzaklığına göre tanımlanabilir. İsmini Fransız filozof ve matematikçi René Descartes’ten alan bu sistem, en yaygın kullanılan koordinat sistemidir. Fotoğrafçılıktan bilgisayar bilimine ve coğrafyaya kadar her alanda uygulamaları vardır ve vektörlerin tanımlanmasında ve birçok geometri probleminin cebirsel çözümlerine olanak tanıyan analitik geometride temel öneme sahiptir.
Kutupsal Koordinatlar
Polar koordinat sistemi olarak da bilinen kutupsal koordinat sistemi, bir noktanın konumunu belirlemek için mesafe ve açı değerlerini kullanan bir koordinat sistemidir. Bu yöntemde, başlangıç noktası (kutup) referans alınır ve önce noktanın kutuptan olan uzaklığı ölçülür, ardından belirli bir açı ile yönü belirlenir. Örneğin, “10 metre uzaklıkta, 45° açıyla” gibi bir tanımlama yapılır. Haritacılıkta kutupsal koordinat sistemi, özellikle açı ve mesafe ölçülerine dayalı konum belirleme çalışmalarında, mühendislik projelerinde ve arazi ölçümlerinde sıkça kullanılır.
UTM Koordinat Sistemi
UTM Koordinat Sistemi (Universal Transverse Mercator), dünyayı 60 farklı dilime ayırarak her dilimi kendi yerel düzleminde ölçen bir projeksiyon sistemidir. Bu sistemde konumlar derece yerine metre cinsinden ifade edilir ve hassas mesafe ve alan hesaplamalarını kolaylaştırır. UTM koordinat sistemi, haritacılık, mühendislik, arazi ölçümü, GPS verilerinin işlenmesi ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS) gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır. Özellikle geniş alanlarda, coğrafi koordinat sistemlerine kıyasla daha doğru sonuçlar verir ve küresel ölçekte standart bir konumlama sağlar.
Silindirik Koordinat Sistemi
Bir noktanın konumunu, belirli bir düzlemden noktanın radyal mesafesi, azimut ve yüksekliği kullanılarak belirtmek için kullanılan üç boyutlu koordinat sistemi, silindirik koordinat sistemi olarak bilinir. Bu koordinat sistemi, silindir şeklindeki sistemlerle çalışırken kullanışlıdır. Örneğin, bir borudan geçen su akışı silindirik sistemle hesaplanabilir.
İTRF Koordinat Sistemi
Uluslararası Yersel Referans Çerçevesi (ITRF), Dünya yüzeyindeki konumları belirlemek için kullanılan hassas bir küresel koordinat sistemidir. Bu sistem, okyanuslar ve atmosfer dahil olmak üzere tüm Dünya'nın kütle merkezine sabitlenmiş bir jeosentrik koordinat sistemini tanımlayan Uluslararası Yersel Referans Sistemi'nin (ITRS) bir uygulamasıdır.
Sistem, Dünya merkezli ve sabit olup tektonik plaka hareketlerini ve Dünya'nın deformasyonunu hesaba katar. ITRF, GPS, uydu lazer ölçümleri ve diğer uzay jeodezi tekniklerinden elde edilen verilerle düzenli olarak güncellenir ve farklı ölçüm sistemleri arasında doğruluk ve uyumluluk sağlar.
WGS 84 Koordinat Sistemi
Dünya Jeodezik Sistemi 1984 (WGS84), Dünya yüzeyindeki konumları belirlemek için kullanılan küresel bir referans sistemidir. WGS84, GPS gibi uydu navigasyon sistemleri tarafından kullanılan bir referans sistemidir ve çeşitli haritalama uygulamalarında kullanılır. WGS84 koordinatları genellikle derece (°), dakika (′), saniye (″) veya ondalık derece formatında verilir.
WGS 84 koordinat örneği: Enlem: 41.0082° N - Boylam: 28.9784° E (Türkiye coğrafi koordinatları)
Commentaires