Jeofizik, Jeomorfoloji ve Jeoloji Nedir?
- Işık Arda Yardımsever
- 22 Eyl
- 8 dakikada okunur
Her bilim dalı diğer bilim alanlarından faydalanır ve hartiacılıkta, CBS uygulamaları ve havacılık gibi alanlar da bu duruma dahil. Bazı haritalar sınırları göstermenin ötesindedir, bölgelerin yükseklikleri, iklimleri ve diğer çeşitli ayrıntılar tematik haritalarda görselleştirilir. Ayrıca 3D modelleme ve drone uygulamalarında da jeoloji biliminin katkısı çok fazladır. Peki jeoloji ne demek ve neyi inceler? Jeoloji hakkında bilgi arıyorsanız tam yerindesiniz.
İçindekiler
Jeoloji Nedir?
Jeoloji, yapısı, bileşimi ve zaman içinde onu şekillendiren süreçler dahil olmak üzere Dünya'nın yeryüzünü ve altını inceleyen bilim dalıdır. Kayalar, mineraller, Dünya'nın katmanları ve jeolojik tarihinin yanı sıra levha tektoniği, doğal kaynaklar ve çevresel değişikliklerin de incelenmesini kapsar. Genel jeoloji, Dünya'nın fiziksel malzemelerini ve milyarlarca yıllık derin zaman içindeki değişikliklerini araştırır ve geçmişini anlamaya, doğal afetleri tahmin etmeye ve kaynakları yönetmeye yardımcı olur.
Jeoloji Neyi İnceler?
Jeoloji ile Dünya’nın geçmişten günümüze kadar zamanı ve gelecekte olacaklar incelenir. Ayrıca yeryüzündeki kayaç, toprak ve su gibi doğal unsurların sentezi yapılır. Daha detaylı olmak üzere:
Mineraloji: Minerallerin yapısı, kimyasal bileşimi, fiziksel özellikleri ve kullanım alanları.
Petroloji: Magmatik, tortul ve metamorfik kayaçların oluşumu, özellikleri ve sınıflandırılması.
Jeokimya: Yer kabuğundaki elementlerin dağılımı, kayaç ve minerallerdeki kimyasal süreçler.
Tektonik ve Yapısal Jeoloji: Kıtaların hareketi, fay hatları, kıvrımlar, dağların ve okyanus çukurlarının oluşumu.
Volkanoloji: Volkanların yapısı, püskürme biçimleri, lav ve gaz hareketleri ile volkanik riskler.
Jeofizik: Deprem dalgaları, manyetik alan ve yerçekimi gibi yöntemlerle yeraltının fiziksel özellikleri.
Jeodezi: Dünya’nın şekli, boyutları, yüzey ölçümleri ve bunların zaman içindeki değişimleri.
Jeomorfoloji: Dağ, ova, vadi gibi yeryüzü şekillerinin oluşumu ve gelişimi.
Buzul Jeolojisi: Buzulların hareketi, erimesi ve yeryüzü şekilleri üzerindeki etkileri.
Tarihsel Jeoloji: Dünya’nın jeolojik geçmişi, kıtaların evrimi ve iklim değişiklikleri.
Stratigrafi: Yer kabuğundaki kayaç tabakalarının sıralanışı ve yaş ilişkileri.
Paleontoloji: Fosiller üzerinden geçmiş yaşam biçimlerinin ve evrimin incelenmesi.
Hidrojeoloji: Yeraltı ve yüzey sularının oluşumu, hareketi, depolanması ve kalitesi.
Doğal Kaynak Jeolojisi: Kömür, petrol, doğal gaz, jeotermal enerji ve madenlerin araştırılması.
Afet Jeolojisi: Deprem, heyelan, sel ve volkanik patlamaların nedenleri, tahmini ve etkileri.
Mühendislik Jeolojisi: Baraj, tünel, yol ve şehirleşme projelerinde zemin ve kaya özelliklerinin incelenmesi.
Sedimantoloji: Tortul kayaçların, çökelme ortamlarının ve geçmiş çevre koşullarının analizi.
Sismoloji: Deprem dalgalarının yayılımı, deprem kaynakları ve sismik risklerin belirlenmesi.
Uzaktan Algılama ve Gezegen Jeolojisi: Uydu verileriyle Dünya ve diğer gezegenlerin yapısının incelenmesi.
Jeoloji Haritası Nedir?
Jeoloji haritası veya jeolojik harita, yeryüzündeki kaya birimlerinin ve jeolojik özelliklerin dağılımını, doğasını ve yaşını gösteren haritadır. Farklı kaya türlerini, oluşumları ve faylar, kıvrımlar ve kaya katmanları arasındaki temaslar gibi yapısal özellikleri temsil etmek için çeşitli renkler ve semboller kullanır. Harita genellikle topografik bir temele dayanır ve topraklar kaldırıldığında görülecek olanı göstererek altındaki ana kayayı ortaya çıkarır.
Jeoloji Haritası Ne İşe Yarar?
Jeoloji haritasının temel amaçları arasında doğal kaynakları (mineraller, yeraltı suyu ve fosil yakıtlar gibi) keşfetmek, jeolojik tarihi yeniden oluşturmak, doğal afetleri belirlemek, mühendislik için toprak ve kaya özelliklerini tahmin etmek ve arazi kullanım planlaması ve çevre yönetimine yardımcı olmak yer alır. Jeolojik haritalar, Dünya'nın yapısını anlamak, inşaat projelerini planlamak, afetleri değerlendirmek ve kaynakları yönetmek için gerekli araçlardır.
Türkiye Jeoloji Haritası
Türkiye jeoloji haritasında ülkemizin zengin jeolojik yapısını açıkça ortada. Batı Anadolu’da Neojen ve genç tortullar yoğunken, Orta Anadolu’da granitik kütleler ve metamorfik birimler dikkat çekiyor. Doğu Anadolu’da geniş volkanik alanlar, Kuzey Anadolu boyunca ise Paleozoik ve Mezozoik yaşlı kayaç kuşakları yer alıyor. Türkiye haritasındaki bu çeşitlilik, Anadolu’nun Alp-Himalaya orojenik kuşağında yer almasının ve farklı jeolojik dönemlerde sürekli değişime uğramasının sonucu.
İstanbul Jeoloji Haritası
İstanbul jeoloji haritasına bakıldığında kuzeyde karbonifer yaşlı kumtaşı, şeyl ve silttaşlarının (Trakya Formasyonu) geniş alan kapladığı görülüyor. Doğuda ve güneyde ise Ordovisiyen–Silüriyen yaşlı kayaçlar ile Triyas–Neojen serileri dikkati çekiyor. Ayrıca Şile ve Gebze çevresinde Permiyen ve Üst Kretase granitleri yüzeylenmiş; bu da bölgedeki jeolojik çeşitliliği ve karmaşık tektonik geçmişi yansıtır.
Türkiye Jeoloji Müzeleri
Ülkemizin en popüler jeoloji müzeleri İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Jeoloji Müzesi, Kütahya Jeoloji Müzesi, Odtü Jeoloji Müzesi ve Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müzesi olarak sayılabilir. Yer bilimine ilgi duyan herkesin kesinlikle ziyaret etmesini öneririz.
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Jeoloji Müzesi
İstanbul'da bulunan Türkiye'nin ilk jeoloji müzesidir. 1915'ten itibaren örnek koleksiyonlarıyla oluşturulmuş, 8000'den fazla fosil, mineral ve kayaç örneği içerir. İçeriğinde fosiller, mineraller, magmatik, metamorfik ve sedimenter kayaçlar gibi jeolojinin çeşitli alanlarından örnekler yer alır ve eğitim amaçlı posterler bulunur. Müze genelde paleontoloji, mineralojik ve petrografik alanlara odaklanır.
Kütahya Jeoloji Müzesi
Kütahya'da, tarihi Şengül Hamamı'nda kurulmuştur ve 2008'de açılmıştır. Kütahya'nın zengin yeraltı kaynakları, özellikle bor, linyit, seramik hammaddeleri, manyezit gibi madenler müzede tanıtılır. Ayrıca termal ve jeotermal kaynaklar da ön plandadır. Müze, bölgenin mineralojisi, maden jeolojisi ve endüstriyel mineraller üzerine yoğunlaşır.
ODTÜ Jeoloji Müzesi
Ankara'da Orta Doğu Teknik Üniversitesi jeoloji mühendisliği bölümü bünyesinde 1995'te kurulmuştur. Türkiye'nin farklı bölgelerinden kayaç, mineral ve fosil örnekleri sergilenir. Müze, mineraloji, petrografi, paleontoloji ve genel jeoloji alanlarında eğitim ve araştırma amaçlı kullanılır. Ayrıca, jeolojik haritalar, laboratuvar malzemeleri ve bilimsel çalışmalar da sergilenir.
Şehit Cuma Dağ Tabiat Tarihi Müzesi
7 Şubat 1968'de kurulmuş Türkiye'nin ilk ve en büyük tabiat tarihi müzesidir. Ankara'da bulunan müze, 2003 yılında yeni binasına taşınmış olup, üç katlı bir yapıya sahiptir. Koleksiyonlarında Türkiye ve dünyanın çeşitli bölgelerinden toplanmış 5000’den fazla fosil, mineral, kayaç ve maden örneği yer alır. Müze, paleontoloji, mineraloji, petrografi gibi jeolojinin çeşitli alanlarına odaklanmanın yanı sıra, uzay ve güneş sistemi temalı bilimsel sergiler de içerir.
Jeomorfoloji Nedir?
Jeomorfoloji, Dünya'nın yer şekillerinin, bunların oluşumu, gelişimi ve zaman içinde bunları etkileyen çeşitli faktörlerin bilimsel olarak incelenmesidir. Erozyon, tektonik aktivite ve iklim etkileri gibi doğal süreçlerin yanı sıra insan etkisinin de yeryüzünü nasıl değiştiğini araştırır. Jeomorfologlar, yer şekillerinin tarihini ve dinamiklerini analiz eder ve genellikle saha gözlemleri, deneyler ve hava haritalama ve uydu görüntüleri gibi ileri teknolojiler kullanarak yerin neden bu şekilde göründüğünü anlamaya çalışır.
Jeomorfoloji Neyi İnceler?
Genel jeomorfoloji, yer şekillerinin ve arazilerin zaman içinde nasıl şekillendiğini ve dönüştüğünü anlamaya odaklanır. Dağlar, vadiler, kumullar, platolar, nehir vadileri, taşkın yatakları ve volkanik özellikler gibi yer şekilleri araştırılır. Erozyon, tortullaşma, ayrışma, tektonik hareketler ve tortu taşınımı gibi bu yer şekillerini oluşturan ve değiştiren doğal süreçleri incelenir. İnsan faaliyetleri ve bunların doğal yer şekli süreçleri üzerindeki etkileri de jeomorfoloji çalışmalarının odak noktalarından biridir.
Jeomorfolojinin Yararlandığı Bilim Dalları
Elbette yeryüzü şekillerinin değişimini ve oluşumunu detaylı bir şekilde incelemek bilimler arası büyük bir takım çalışması gerektirir. Jeomorfoloji yardımcı bilim dalları olarak jeoloji, jeofizik,kimya, fizik, coğrafya, klimatoloji, jeokimya, pedoloji, oseanografya ve istatistik bulunur. Bu bilim dalları jeomorfolojiye şöyle katkı sağlar:
Jeoloji: Yer kabuğunun kayaç yapısını ve jeolojik süreçlerini inceleyerek jeomorfolojik şekillerin kökenini açıklar.
Jeofizik: Yer altı yapısını ve fay hatlarını ortaya çıkararak jeomorfolojik oluşumların dinamiklerini anlamaya yardımcı olur.
Kimya: Kayaçların ve toprakların kimyasal bileşimini inceleyerek aşınma ve çözünme süreçlerini açıklar.
Fizik: Yerçekimi, akışkanlar mekaniği ve enerji süreçleriyle erozyon, akarsu hareketleri ve kütle hareketlerini anlamayı sağlar.
Coğrafya: Yeryüzü şekillerini insan ve çevre ilişkileri bağlamında ele alarak jeomorfolojik süreçleri mekânsal açıdan değerlendirir.
Klimatoloji: İklim koşullarını inceleyerek rüzgâr, yağış ve sıcaklık değişimlerinin yer şekilleri üzerindeki etkisini ortaya koyar.
Jeokimya: Minerallerdeki element döngülerini inceleyerek kayaçların ayrışma ve toprak oluşum süreçlerini açıklar.
Pedoloji: Toprak oluşumu ve özelliklerini araştırarak jeomorfolojik süreçlerin yüzeydeki yansımalarını gösterir.
Oşinografi (Oseanografya): Deniz tabanı ve kıyı süreçlerini inceleyerek kıyı jeomorfolojisini anlamaya katkı sağlar.
İstatistik: Verilerin analizi ve modellenmesiyle jeomorfolojik ölçümlerden güvenilir sonuçlar çıkarılmasına yardımcı olur.
Jeomorfoloji Haritası Nedir?
Jeomorfoloji haritası, yeryüzü şekillerine ve özelliklerine odaklanan, yeryüzü şekillerini gösteren özel bir haritadır. Yeryüzü şekillerini oluşturan şekil, malzeme bileşimi ve süreçler hakkındaki bilgileri sentezler. Bu haritalar dağlar, vadiler, nehirler ve diğer topografik unsurlar gibi özellikleri gösterir ve genellikle yükseklik, konturlar ve jeomorfolojik sınırları tasvir eder.
Jeomorfoloji Haritaları Neden Kullanılır?
Jeomorfoloji haritaları, yer şekillerinin ilişkisini ortaya çıkarmak için kullanılır ve bu da tek tek yer şekillerini ve genel manzaraları anlamaya yardımcı olur. Bunlar klasik saha tabanlı haritalar veya bilgisayar destekli dijital haritalar olabilir ve genellikle jeokonservasyon veya tehlike haritalama gibi daha ileri tematik veya uygulamalı jeomorfolojik çalışmaların temelini oluşturur. Genel olarak şu haritalar olarak kullanılırlar:
Batimetrik Haritalar: Okyanus tabanları gibi su altı arazilerini gösterir.
Jeolojik Haritalar: Yer şeklinin oluşumu ile ilgili kaya türlerini ve yapıları gösterir.
Arazi Kullanım Haritaları: Peyzajı etkileyen insan faaliyetlerini gösterir.
Tematik Haritalar: Belirli jeomorfolojik temalara veya verilere odaklanır.
Jeoloji Jeomorfoloji Kökenli Ekstrem Olaylar
Jeoloji ve jeomorfoloji kökenli ekstrem olaylar, yer kabuğunda ve yeryüzünde gerçekleşen dinamik süreçlerden kaynaklanır. Yer hareketleri, tektonik kuvvetler, volkanik faaliyetler ve yüzeydeki erozyon ya da kütle hareketleri bu olayların temel nedenleridir. Çoğu zaman ani ve yıkıcı etkilere yol açan bu olaylar tüm çevreyi etkiler.
Jeomorfoloji Kökenli Ekstrem Olaylar
Heyelan: Yerçekimi etkisiyle toprak ve kaya kütlelerinin yamaçlardan aşağı kayması.
Erozyon: Akarsu, rüzgâr veya buzulların yüzey malzemesini aşındırıp taşıması.
Çığ: Kar kütlelerinin dağ yamaçlarından hızla aşağı hareket etmesi.
Kıyı aşınımı ve birikimi: Dalga ve akıntıların kıyı şekillerini hızla değiştirmesi.
Buzul hareketleri: Buzulların ilerlemesi veya erimesiyle oluşan ani yüzey değişiklikleri.
Jeoloji Kökenli Ekstrem Olaylar
Deprem: Yer kabuğundaki fay hatları boyunca ani enerji atılımları.
Volkanik patlamalar: Magmanın yeryüzüne çıkışıyla gerçekleşen patlama ve lav akıntıları.
Tsunami: Deniz tabanındaki deprem veya volkanik hareketler sonucu oluşan dev dalgalar.
Zemin sıvılaşması: Deprem sırasında suya doygun kumlu zeminlerin katı özelliklerini kaybedip sıvı gibi davranması.
Yer çökmesi ve obruklar: Yer altındaki boşlukların çökmesiyle yüzeyde ani göçüklerin oluşması.
Jeoloji ve Jeomorfoloji Farkı
Jeoloji ve jeomorfoloji arasındaki fark, odak noktaları ve inceleme alanlarıyla belirginleşir. Ayırca jeoloji ve jeomorfoloji farkı bilimsel yaklaşım ve kullanım amaçları ile daha kolay anlaşılabilir.
Jeofizik Nedir?
Jeofizik nedir kısaca belirtmek gerekirse fiziksel yasaları uygulayarak depremler, manyetik alanlar, gelgitler ve iklim gibi fenomenleri anlamaya çalışan, fizikten elde edilen verileri ve yöntemleri kullanarak hem Dünya'nın iç yapısını hem de yüzey süreçlerini araştıran bilim dalıdır. Jeofizik ayrıca akışkanlar dinamiği, elektromanyetizma ve güneş-dünya etkileşimleri dahil olmak üzere okyanuslar, atmosfer ve Dünya'ya yakın uzay ile ilgili çalışmaları da kapsar.
Jeofizik Ne Bilimidir?
Jeofizik, fizik ilkelerini ve yöntemlerini uygulayarak Dünya'nın ve onu çevreleyen uzay ortamının fiziksel süreçlerini ve özelliklerini inceleyen bir doğa bilimi disiplinidir. Jeofizik, sismoloji (sismik dalgaların incelenmesi), jeomanyetizma (Dünya'nın manyetik alanının incelenmesi) ve jeodezi (Dünya'nın yer çekimi alanının incelenmesi) gibi alt alanları kapsar. Matematik, fizik ve jeolojiyi birleştirerek hem yüzey hem de iç Dünya süreçlerini ve Dünya'ya yakın uzaydaki fenomenleri anlamaya çalışır.
Jeofizik Jeoloji Farkı
Jeofizik ve jeoloji arasındaki fark, yaklaşımları ve ölçüm yöntemlerinde ortaya çıkar. Jeoloji ve jeofizik farkı, her iki disiplinin de Dünya’yı anlamak için farklı ama tamamlayıcı yollar sunduğunu gösterir.
Kaynaklar
[1] - Salt Research, Harika-Kemali Söylemezoğlu Archive
[2] - Okay, Aral & Atakul-Özdemir, Ayse & Okay, Nilgun. (2020)
Yorumlar