İklim Tipleri Nelerdir, Dünyadaki İklim Tipleri Nedir?
- Işık Arda Yardımsever
- 3 gün önce
- 9 dakikada okunur
İklim tipi, bir bölgenin uzun yıllar boyunca gözlemlenen sıcaklık, yağış ve diğer hava koşullarının ortalaması esas alınarak sınıflandırılan iklimsel özelliğidir. Özellikle çevresel faktörler yeryüzündeki iklim tipleri için en önemli faktördür çünkü ortama göre şekillenir. Peki iklim tipleri nelerdir nasıl oluşur, Türkiye’de görülen iklim tipleri ve dünyadaki iklim tipleri nasıldır? Tüm soruların cevaplarını ayrıntılı bir şekilde inceleyelim.
İçindekiler
İklim Tipleri Nelerdir?
İklim tipleri, sıcak, ılıman ve soğuk olarak üç ana gruba ayrılır. Sıcak iklim tipleri, ekvatoral, tropikal, savan, muson ve çöl iklimi olarak bilinir. Ilıman iklim tipleri, Akdeniz, okyanus, karasal ve step iklimidir. Son olarak soğuk iklim tipleri ise tundra ve kutup iklimleridir. Bu mevsimsel koşullar tamamen bölgenin dünyanın neresinde olduğuna göre değişir.
Dünyada Farklı İklim Tiplerinin Görülmesinin Nedenleri
İklim tipleri, bir bölgedeki uzun yıllar boyunca gözlemlenen hava koşullarının ve coğrafi unsurların etkileşimiyle ortaya çıkar. İklime etki eden unsurlar şu şekildedir:
Enlem: Ekvatora yakın bölgeler güneş ışığını daha dik açıyla alır ve yıl boyunca sıcak olur. Kutuplara yaklaştıkça ışınlar eğik açıyla gelir, enerjisi yayılır ve ısıtma oranı azalır.
Yükseklik: Rakımı yüksek bölgelerde hava basıncı düşer, sıcaklık azalır ve hava incelir. Bu nedenle dağlık bölgeler çevrelerine göre daha serin olur ve iklim tipini etkiler.
Rüzgarlar: Rüzgarlar, hava kütlelerini taşıyarak sıcaklık ve nemi değiştirir. Sıcak ve nemli rüzgarlar yağışı artırırken, soğuk ve kuru rüzgarlar bölgeyi serinletir.
Su Kütleleri: Deniz, göl ve okyanus gibi su kütleleri, ısı depolama kapasiteleri sayesinde kıyı bölgelerini ılımanlaştırır. Yazları serinletir, kışları ısıtır ve yağış düzenini etkiler.
Yer şekilleri: Dağlar, vadiler ve platolar, rüzgâr ve yağış dağılımını değiştirir. Rüzgâr alan yamaçlar yağış alırken, rüzgâr gölge tarafları kurak kalır; vadiler sıcaklık ve nemi etkiler.
Bitki Örtüsü: Ormanlar ve yoğun bitki örtüsü nemi artırır, sıcaklık farklarını dengeler. Çöller ve seyrek bitki örtüsü ise kuraklığı ve sıcaklık dalgalanmalarını yoğunlaştırır.
İnsanlar: Şehirleşme, sanayi ve tarım faaliyetleri lokal iklimi etkiler. Isı adası etkisiyle şehirler çevresine göre daha sıcak olabilir; sulama ve yeşillendirme ise nemi artırır ve mikroklimayı değiştirir.
Yeryüzündeki İklim Tipleri
Dünyada görülen iklim tipleri 11 tanedir. Bunların beşi sıcak, dördü ılıman, ikisi soğuk olarak bilinir. Şimdi yeryüzündeki farklı iklim tiplerinin özellikleri ve dağılışları nelerdir başlık başlık inceleyelim.
Sıcak İklim Tipleri
Sıcak iklim tipleri, ekvator ve çevresindeki 0° – 25° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıl boyunca yüksek sıcaklıkları bulunur ve sıcaklık farkları azdır. Bunun nedeni ise güneş ışınlarının yıl boyunca dik açıyla gelmesi. Biitki örtüsü, sıcaklığın ve yağış rejiminin etkisiyle çeşitlilik gösterir. Yıllık yağış miktarı ve sıcaklık dengesi, bölgenin ekosistemini doğrudan etkiler. Sonuç olarak sıcak iklimler, biyolojik çeşitlilik açısından dünyanın en zengin ve ekolojik açıdan kritik bölgelerini oluşturur.
Ekvatoral İklim
Ekvator çevresinde, 0° – 8°0’ Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Bu iklimde sıcaklık yıl boyunca 25 °C civarındadır ve neredeyse hiç değişmez. Nem oldukça yüksektir, bu yüzden hava hep yoğundur. Yağışlar yıl boyunca düzenli olup kısa ama şiddetli sağanaklar şeklinde görülür. Bitki örtüsü, geniş yapraklı tropik yağmur ormanlarıdır ve yoğun gölgelik oluşturur. Örnek olarak Amazon Havzası, Kongo ormanları ve Endonezya adaları gösterilebilir.
Tropikal İklim
Tropikal iklim, ekvator kuşağı ile çöl kuşağı arasında bir geçiş iklimidir ve 10° – 20° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Sıcaklık genellikle 20 °C civarındadır, yazlar yağışlı, kışlar kuraktır. Yıllık sıcaklık farkı 4–5 °C’dir. Bitki örtüsü savanlardan oluşur; uzun boylu otlar ve seyrek ağaçlar hakimdir. Afrika’nın bazı bölgeleri, Brezilya’nın iç kesimleri ve Filipinler tropikal iklimi temsil eder.
Savan İklimi
Savan ikliminde yağış belirgin bir dönemde, genellikle yaz aylarında yoğun olur ve 10° – 20° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Kışlar kurak geçer. Yıllık sıcaklık 20–25 °C civarındadır. Bitki örtüsü uzun otlar ve seyrek ağaçlarla karakterizedir. Serengeti, Hindistan’ın iç bölgeleri ve Brezilya’nın bazı kesimleri tipik savan alanlarıdır.
Muson İklimi
Muson iklimi, yaz ve kış rüzgarlarının yön değiştirmesiyle şekillenir ve 10° – 25° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık sıcaklık 15–20 °C civarındadır ve fark yaklaşık 10 °C’dir. Yağışların çoğu yaz mevsiminde düşer, kış kuraktır. Bitki örtüsü kışın yaprağını döken, yazın yeşeren ormanlardan oluşur; bazı bölgelerde savanlar görülür. Hindistan, Bangladeş ve Myanmar örnek gösterilebilir.
Çöl İklimi
Çöl ikliminde yağış miktarı 100 mm’nin altındadır ve 20° – 30° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Günlük sıcaklık farkları oldukça yüksektir; gündüzleri çok sıcak, geceleri soğuk olur. Yıllık ortalama sıcaklık 20–30 °C civarındadır. Bitki örtüsü kuraklığa dayanıklı otlar ve kaktüslerdir. B. Sahra, Gobi, Taklamakan, Atacama ve Avustralya’nın Gibson Çölü başlıca örneklerdir.
Ilıman İklim Tipleri
Ilıman iklim tipleri, 25° – 60° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Bu iklimlerde sıcaklıklar ne çok yüksek ne de çok düşüktür; yıl boyunca ılımlı bir sıcaklık izler. Sıcaklık farkı, ekvatoral iklimlere göre daha belirgindir, ancak aşırı değişken değildir. Bitki örtüsü ve ekosistem, mevsimlerin belirginliği ve yağış düzenine bağlı olarak şekillenir.
Ilıman iklimlerde yağışlar yıl boyunca düzenli olabileceği gibi, bazı bölgelerde yaz veya kış aylarında yoğunlaşabilir. Bitki örtüsü, geniş yapraklı ormanlar, çayırlar ve maki türleri ile çeşitlenir. İnsanların yerleşimi ve tarım faaliyetleri için oldukça elverişli alanlardır.
Akdeniz İklimi
30° – 45° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 15–20 °C civarındadır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Sıcaklık farkları belirgindir ama aşırı değildir. Bitki örtüsü maki ve çalılar ile zeytin, defne gibi Akdeniz bitkilerini içerir. İspanya, İtalya, Türkiye’nin güney kıyıları ve Yunanistan iyi örneklerdir.
Okyanus İklimi
40° – 60° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık sıcaklık farkı düşüktür, genellikle 10–15 °C civarındadır. Yağışlar yıl boyunca düzenli ve boldur. Bitki örtüsü geniş yapraklı ormanlar ve çayırlarla zengindir. İngiltere, Fransa’nın kuzeyi ve Yeni Zelanda iyi örneklerdir.
Karasal İklim
40° – 60° Kuzey enlemleri arasında, kıtaların iç kesimlerinde görülür. Yazlar sıcak, kışlar soğuk geçer; sıcaklık farkları oldukça fazladır. Yıllık ortalama sıcaklık 10–15 °C civarındadır. Yağış miktarı düşüktür, çoğu zaman kar şeklinde olur. Bitki örtüsü genellikle bozkır ve karasal ormanlardan oluşur. Rusya, Kazakistan ve Kanada’nın iç bölgeleri tipik örneklerdir.
Step İklimi
30° – 55° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 10–20 °C civarındadır. Sıcaklık farkları belirgindir. Yağışlar sınırlıdır ve genellikle yaz aylarında düşer. Bitki örtüsü kısa otlar ve seyrek ağaçlardan oluşur. Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi, Moğolistan ve Amerika’nın Great Plains bölgesi iyi örneklerdir.
Soğuk İklim Tipleri
Soğuk iklim tipleri, 60° ve üzeri Kuzey ve Güney enlemlerinde görülür. Yıl boyunca düşük sıcaklıklar hâkimdir ve özellikle kış ayları oldukça soğuk geçer. Sıcaklık farkları mevsimlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir, ancak sıcaklıklar çoğunlukla düşüktür. Toprak donmuş veya sürekli karla kaplıdır; bitki örtüsü sınırlıdır.
Soğuk iklimlerde yağış miktarı genellikle düşüktür ve çoğu zaman kar şeklinde düşer. Bitki örtüsü genellikle yosunlar, likenler ve bazı ot türlerinden oluşur. Sert çevre koşulları nedeniyle biyolojik çeşitlilik açısından sınırlıdır ve insanların yerleşimi için zorluklar oluşturur.
Tundra İklimi
60° – 75° Kuzey enlemleri arasında görülür, kutuplara yakın alanlardadır. Yıllık ortalama sıcaklık 0–5 °C civarındadır. Sıcaklık farkı sınırlıdır ama kışlar uzun ve soğuktur. Yağış miktarı azdır ve çoğu kar şeklinde düşer. Bitki örtüsü yosun, liken ve bodur çalılardan oluşur. Kanada’nın kuzeyi, Alaska ve Sibirya’nın kuzey kesimleri örnektir.
Kutup İklimi
75° ve üzeri Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık sıcaklık çoğunlukla 0 °C’nin altındadır. Sıcaklık farkları mevsimlere göre değişir ama çoğu zaman soğuk kalır. Yağışlar düşüktür ve kar şeklinde olur. Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır; yalnızca yosun ve likenler hayatta kalabilir. Antarktika ve Grönland başlıca örneklerdir.
Dünya İklim Tipleri Haritası
Dünya iklimleri kıtalara göre farklılık gösterir. Afrika sıcak ve nemli tropikal ormanlardan, kurak çöllere kadar çeşitlenir. Asya muson yağışlarının etkili olduğu nemli bölgeler, karasal iklim ve çöller sunar. Avrupa batıda okyanus iklimi, güneyde Akdeniz iklimi, kuzeyde soğuk iklimlere sahiptir. Kuzey Amerika batıda ılıman, iç kesimlerde karasal, güneyde tropikal ve çöl iklimleri barındırır. Güney Amerika Amazon’un nemli tropikal ormanları ile Patagonya ve Atacama çölü gibi kurak alanları içerir. Avustralya sıcak çöl ve step iklimi hâkimdir; doğu kıyılarda subtropikal etkiler görülür. Antarktika tamamen kutup iklimidir ve aşırı soğuk ve kuraktır.
Yeryüzündeki iklim tipleri kısaca bü şekildedir. Şimdi Türkiye iklim tiplerini inceleyelim.
Türkiye’de Görülen İklim Tipleri
Ülkemizde görülen iklim tipleri Akdeniz, Karadeniz, karasal ve steptir. Akdeniz iklimi Türkiye’nin güney ve batı kıyılarında hâkimdir. Karadeniz iklimi kuzeyde Karadeniz kıyılarında görülür. Karasal iklim İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun iç kesimlerinde etkilidir. Step iklimi ise İç Anadolu’nun bazı ovalarında ve doğu bölgelerinde yaygındır.
Türkiye iklim tipleri bu dağılım sayesinde farklı coğrafi bölgelerde çeşitli yaşam koşulları ve doğal ortamlar sunar.
Türkiye iklim tipleri bu çeşitlilik sayesinde hem bitki örtüsü hem de yaşam koşulları açısından farklı bölgelerde çeşitlilik yaratır. Ülkemizdeki iklim tipleri, tarım ve günlük hayat üzerinde de önemli etkiler gösterir.
Türkiye’de Görülen İklim Tiplerinin Özellikleri
Türkiye’de görülen iklim tipleri ve özellikleri bölgesel olarak şunlardır:
Akdeniz İklimi
Yıllık ortalama sıcaklık: 15–20 °C
Sıcaklık farkı: Orta düzey
Yıllık yağış: 600–1200 mm
En yağışlı aylar: Aralık – Ocak
En kurak aylar: Temmuz – Ağustos
Görüldüğü bölgeler: Güney ve batı kıyılar, Ege, Akdeniz
Karadeniz İklimi
Yıllık ortalama sıcaklık: 13–18 °C
Sıcaklık farkı: Düşük
Yıllık yağış: 1000–2500 mm
En yağışlı aylar: Ekim – Kasım
En kurak aylar: Temmuz – Ağustos (çok belirgin değil)
Görüldüğü bölgeler: Karadeniz kıyıları
Karasal İklim
Yıllık ortalama sıcaklık: 10–15 °C
Sıcaklık farkı: Yüksek
Yıllık yağış: 400–700 mm
En yağışlı aylar: Aralık – Ocak
En kurak aylar: Temmuz – Ağustos
Görüldüğü bölgeler: İç Anadolu, Doğu Anadolu
Step İklimi
Yıllık ortalama sıcaklık: 10–20 °C
Sıcaklık farkı: Orta-yüksek
Yıllık yağış: 300–500 mm
En yağışlı aylar: Nisan – Mayıs
En kurak aylar: Temmuz – Ağustos
Görüldüğü bölgeler: İç Anadolu ovaları, doğu kesimler
Türkiye’de İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü
Türkiye’de görülen iklim tipleri ve bitki örtüsü konusuna geldiğimizde. Akdeniz iklimi bitki örtüsünde maki, zeytinlikler ve çalılar bulunur. Bunun sebebi, yazların sıcak ve kurak, kışların ise ılık ve yağışlı olmasıdır; bu koşullar suya dayanıklı ve kuraklığa toleranslı bitki türlerinin gelişmesine olanak tanır.
Karadeniz iklimi ise geniş yapraklı ormanlar ve çayırlarla karakterizedir. Bunun nedeni, yıl boyunca düzenli ve bol yağış alması ve sıcaklık farklarının düşük olmasıdır; bu durum bitkilerin sürekli yeşil kalmasını ve yoğun orman örtüsünün oluşmasını sağlar.
Karasal iklim alanlarında bitki örtüsü bozkır ve dağlık ormanlardan oluşur. Yazların sıcak ve kışların soğuk geçmesi, ayrıca yağışların sınırlı ve çoğu zaman kar şeklinde düşmesi, yalnızca dayanıklı otlar ve orman türlerinin yaşamına uygun ortam sağlar.
Step iklimi etkisindeki İç Anadolu ovalarında ise kısa otlar ve seyrek ağaçlar yaygındır. Bunun nedeni, yağışların az ve yazların kurak geçmesidir; bu koşullar uzun boylu ağaçların ve yoğun bitki örtüsünün gelişmesini sınırlar.
İklim Tipleri ve Toprak İlişkisi
Dünyada iklim bitki örtüsü ve toprak tipleri doğal olarak çevresel faktörlerden dolayı büyük çeşitlilik gösterir. Verimlilik, endüstriyelleşme ve diğer alanlarda toprağın rolü hiçbir zaman gözardı edilmez. Örneğin çöl veya kutup iklimlerinde yaşıyorsanız tarım yapmanız beklenmez çünkü toprak elverişli değildir. Mevsimsel değişiklikler ve genel sıcaklık toprağı nasıl değiştiriyor hızlıca bakalım.
Çöl İklimi Toprak Tipi
Çöl ikliminde topraklar genellikle kumlu, taşlı ve tuzludur. Organik madde oldukça azdır ve su tutma kapasitesi düşüktür. Sıcaklıkların yıl boyunca yüksek ve yağışların çok az olması, toprakların tarım için elverişsiz olmasına yol açar. Toprakta besin maddeleri hızla buharlaşır veya yıkanır, bu yüzden doğal bitki örtüsü yalnızca kuraklığa dayanıklı otlar ve kaktüslerdir.
Akdeniz İklimi Toprak Tipi
Akdeniz ikliminde topraklar kırmızımsı-kahverengi (terra rossa) ve alüvyal yapıdadır. Yazlar kurak, kışlar yağışlı geçtiği için toprakta mineral birikimi ve drenaj özellikleri önem kazanır. Toprak yapısı, maki ve zeytinlik gibi kuraklığa dayanıklı bitkilerin gelişmesine uygundur. Akdeniz kıyılarında tarım genellikle sulama ile desteklenir ve verimlidir.
Muson İklimi Toprak Tipi
Muson iklimi bölgelerinde topraklar laterit ve alüvyal özellik taşır. Yaz aylarındaki yoğun yağışlar, topraktaki besin maddelerini yıkar ve demir ile alüminyum birikimini artırır. Bu nedenle toprak genellikle kırmızımsı renkte ve yoğun mineralli olur. Tarım yapılabilen alanlar sulama ve drenajla desteklenir.
Ekvatoral İklim Toprak Tipi
Ekvatoral bölgelerdeki topraklar genellikle laterit topraklardır. Yıl boyunca düzenli ve yoğun yağışlar nedeniyle topraktaki besin maddeleri hızla yıkanır, bu da tarımsal verimliliği düşürür. Ancak yoğun bitki örtüsü ve yüksek sıcaklıklar, toprağın organik madde üretimini sürekli destekler. Tropikal yağmur ormanlarında toprak üst tabakası ince ve kırmızımsıdır.
Savan İklimi Toprak Tipi
Savan ikliminde topraklar kırmızımsı ve demirce zengindir. Mevsimlik yağışlar, özellikle yaz aylarında düşer ve bu durum toprağın verimliliğini sınırlar. Bazı bölgelerde sulama ve tarım teknikleriyle verimli alanlar oluşturulabilir.
Tundra İklimi Toprak Tipi
Tundra bölgelerinde topraklar permafrost (kalıcı donmuş toprak) ve organik madde açısından fakirdir. Yüzey genellikle yılın büyük kısmında donmuş veya suya doymuştur. Sıcaklıklar düşük ve mevsimler kısa olduğundan tarım yapılamaz.
Sert Karasal İklim Toprak Tipi
Sert karasal iklim alanlarında topraklar kahverengi step toprakları ve kara topraklarıdır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçtiği için toprakta mineral ve nem dengesi mevsimsel olarak değişir. Tarım için uygun alanlar sınırlıdır ve sulama gerektirir.
Step İklimi Toprak Tipi
Step bölgelerinde topraklar kahverengi step toprakları ve çayır topraklarıdır. Yağış azlığı ve yazların kurak geçmesi nedeniyle yoğun bitki örtüsü oluşamaz. Toprak yapısı kısa otlar ve seyrek ağaçların yetişmesine uygundur, bu da tarımı sınırlı alanlarla mümkün kılar.
Karasal İklimi Toprak Tipi
Karasal iklim alanlarında topraklar kahverengi orman toprakları ve kara topraklarından oluşur. Sıcaklık farkları ve sınırlı yağış, toprağın mineral ve nem dengesini etkiler. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçtiği için tarım genellikle sulama ile desteklenir.
İklim Tipleri Hakkında Merak Edilenler
Konveksiyonel Yağışlar En Fazla Hangi Iklim Tipinde Görülür?
Konveksiyonel yağışlar, en fazla Ekvatoral İklim tipinde görülür. Bu iklimde, yıl boyunca yüksek sıcaklık ve nem oranı, buharlaşmayı artırarak atmosferdeki nemin yoğunlaşmasına ve dikey yükselmesine neden olur. Sonuç olarak, kısa süreli ve şiddetli sağanaklar şeklinde konveksiyonel yağışlar meydana gelir.
Hangi Iklim Tipinde Toprak Aylarca Donmuş Halde Kalır?
Tundra İklimi tipinde toprak, yılın büyük bir bölümünde donmuş halde kalır. Bu iklimde, yazın sıcaklıklar artı derecelere yükseldiğinde, toprağın üst kısmı çözülürken alttaki katmanlar donmuş kalır. Bu durum, bataklık ve çamurlu alanların oluşmasına neden olur.
Hangi İklim Tipinde Bitki Örtüsü Yoğundur?
Ekvatoral İklim tipinde bitki örtüsü son derece yoğundur. Yüksek sıcaklık ve bol yağış, tropikal yağmur ormanlarının gelişmesine olanak tanır. Bu ormanlar, dünya üzerindeki en zengin biyolojik çeşitliliğe sahip ekosistemlerden biridir.
Hangi İklim Tipi Tarım İçin En Elverişlidir?
Akdeniz İklimi, tarım için en elverişli koşulları sunar. Yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı olması, zeytin, üzüm ve narenciye gibi ürünlerin yetişmesine olanak tanır. Bu iklimde topraklar, mineral açısından zengindir ve sulama ile verimlilik artırılabilir.
Hangi İklim Tipinde Muson Rüzgarlarının Etkisi Yoğundur?
Muson İklimi, muson rüzgarlarının etkisiyle karakterizedir. Bu rüzgarlar, yazın nemli, kışın ise kuru hava taşır. Yağışlar genellikle yaz mevsiminde yoğunlaşır ve tarım için önemli bir su kaynağı oluşturur.
