Uçakta Türbülans Nedir, Uçaklar Neden Sarsılır?
- Furkan Sağlam
- 30 Haz
- 7 dakikada okunur
Uçakların havada süzülmesini sağlayan düzenli hava akımı bazen bozulur ve bu bozulma uçağın sarsılmasına yol açar. İşte bu sarsıntılı durum türbülans olarak adlandırılır. Halk arasında “hava cebi” olarak da bilinir. Bu durumla karşılaştığımızda akla pek çok soru geliyor: Uçakta türbülans nedir ve uçakta türbülans ne demek? Yolcular olarak en çok merak ettiğimiz konuların başında ise uçak neden türbülansa girer sorusu geliyor. Ayrıca, uçağın türbülansa girmesi ne demek ve en önemlisi, uçak türbülansa girerse ne olur? Bu yazımızda, gökyüzünün bu doğal olayının perde arkasını aralayacak ve tüm bu sorulara detaylıca cevap vereceğiz.
İçindekiler
Uçakta Türbülans Nedir?
Türbülans, uçakların uçuş sırasında, düzensiz hava akımları veya hava katmanları arasındaki hız ve yön farklılıkları nedeniyle yaşadığı sarsıntılı durumdur. Bu durum, uçağın anlık olarak irtifa, hız veya yön değiştirmesine neden olan atmosferik bir olaydır. Halk arasında "hava cebi" olarak da bilinmesine rağmen, türbülans aslında havanın yoğunluğunun ve akış hızının düzensizleşmesidir. Modern uçaklar ve pilotlar türbülansla başa çıkmak için donanımlıdır. Bu sarsıntı, yolcular için tedirgin edici olabilir, ancak uçağın yapısal güvenliğini tehlikeye atacak bir durum değildir.
Uçak Neden Türbülansa Girer?
Uçaklar, genellikle atmosferdeki hava akımlarının doğal olarak düzensizleştiği çeşitli meteorolojik ve coğrafi koşullar nedeniyle türbülansa girer. Bu düzensizlikler, uçağın kontrolsüz sarsılmasına neden olur ve dört ana kaynaktan beslenir. Birincisi, dağlık araziler üzerinden esen rüzgarların neden olduğu mekanik türbülans; ikincisi, fırtına ve kümülonimbus bulutları etrafında gelişen termal (konvektif) türbülans; üçüncüsü, yüksek irtifalarda farklı hız ve yönde hareket eden hava kütlelerinin kesiştiği şeffaf hava türbülansı (CAT); ve son olarak, bir başka uçağın arkasında bıraktığı şiddetli girdaplar olan uyanıklık türbülansı (wake turbulence)'dır. Bu hava şartları, uçağın geçiş güzergahındaki hava basıncında ve hızında ani değişiklikler yaratarak sarsıntıyı tetikler.
Uçak Türbülansa Girerse Ne Olur?
Uçak türbülansa girdiğinde, yolcular ve kabin ekibi için öncelikle hissedilen şey, uçağın yukarı ve aşağı veya yanlara doğru ani ve sarsıntılı hareketleridir. Bu durum, genellikle kısa süreli olup, uçağın anlık olarak irtifa kaybetmesine ya da kazanmasına neden olabilir. Pilotlar, bu gibi durumlarda hızlarını ve irtifalarını ayarlayarak sarsıntıyı en aza indirmeye çalışırlar. Kabin ekibi, yolcuların emniyet kemerlerini takılı tutmalarını ve koridorlarda dolaşmamalarını ister, zira asıl yaralanmalar, emniyet kemeri takılı olmayan yolcuların aniden tavana veya eşyalara çarpması sonucu meydana gelir. Ancak, modern uçaklar bu tür atmosferik streslere dayanacak şekilde çok sağlam tasarlanmıştır. Çoğu türbülans, uçuşun güvenliğini tehlikeye atmayan rutin bir hava olayıdır; ancak son derece nadir ve ekstrem koşullarda, çok şiddetli türbülanslar yapısal hasara veya ciddi kazalara yol açabilir.
Türbülans Nedeniyle Uçak Düşer mi?
Modern ticari uçaklar, şiddetli türbülans da dahil olmak üzere atmosferin yarattığı en ekstrem kuvvetlere dahi dayanıklı olarak tasarlandığı için, türbülans nedeniyle düşme riski yok denecek kadar azdır.
Uçağın kanatları, büyük bir esneklikle tasarlanmıştır ve en şiddetli sarsıntılarda dahi kırılmadan bükülerek yükü absorbe eder. Pilotlar, radarlar ve meteorolojik veriler yardımıyla türbülanslı bölgelerden kaçınmak için her zaman rota değiştirirler, ancak ani ve beklenmedik sarsıntılar (özellikle Temiz Hava Türbülansı) yaşansa bile uçağın yapısal bütünlüğü tehlikeye girmez. Bu nedenle, yolcuların türbülans sırasında hissettiği büyük sarsıntıya rağmen, uçağın güvenliği konusundaki endişeler temelsizdir.
Türbülansın Kaynakları ve Sınıflandırılması
Atmosfer, sabit bir yapıdan ziyade sürekli hareket eden ve katmanları birbiriyle etkileşim halinde olan dinamik bir ortamdır. Bir uçağın stabil bir uçuş gerçekleştirebilmesi, düzenli ve laminar hava akımına bağlıdır. Ancak, bu düzenlilik çeşitli doğa olayları ve çevresel etkenler tarafından bozulur ki bu da türbülansın temel kaynağını oluşturur. Bu düzensizlikler, sıcak ve soğuk hava kütlelerinin kesişmesi, yüksek irtifadaki güçlü jet akımları veya diğer uçakların yarattığı hava akımları gibi çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.
Konvektif Türbülans
Güneşin ısıttığı kara yüzeyinden hızla yükselen sıcak hava kütleleri (Konvektif Türbülans), atmosferi dikey hareketlerle kararsızlaştırır. Özellikle öğlen saatlerinde ve kararsız hava koşullarında etkinleşen bu akımlar, kümülonimbus gibi fırtına bulutlarının oluşumunu tetikler. Bu bulutların içinde ve çevresinde, aşağı doğru akım (downdraft) ve mikro patlamalar olarak bilinen şiddetli dikey rüzgarlar oluşabilir; bu durum, özellikle alçak irtifalarda iniş ve kalkışı tehdit eder.
Mekanik Türbülans
Yeryüzü şekillerinin rüzgar akışını bozmasıyla oluşan Mekanik Türbülans, rüzgarın dağlar, şehirler veya ormanlık alanlar gibi yüzey engellerle sürtünmesinden kaynaklanır. Orografik Türbülans ise, hava kütlelerinin dağlar gibi büyük engellerle karşılaşarak yukarı yönelmesi ve sonrasında oluşan yerçekimi dalgalarıdır. Bu dalgalar, dağın rüzgar altı (leeward) tarafında, uçuş güvenliği açısından tehlikeli olabilen rotor akımlarını oluşturur.
Temiz Hava Türbülansı (CAT)
En zorlu türbülanslardan biri olan Temiz Hava Türbülansı (CAT), genellikle yüksek irtifalarda ve herhangi bir bulut veya görsel belirti olmadan meydana gelir. CAT, çoğunlukla hızlı esen jet akımlarının kenar bölgelerinde farklı hızdaki hava katmanlarının sürtünmesi sonucu oluşur ve aniden ortaya çıktığı için yaralanma riski taşır. Ayrıca, gece saatlerinde yer yüzeyinin soğumasıyla oluşan Alçak Seviye Jet Akımları da, dikey rüzgar kesmeleri yaratarak yüzeye yakın uçuşlarda ek bir türbülans kaynağı oluşturur.
ICAO Göre Türbülans Sınıflandırması
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) göre türbülanslar 4 başlıkta sınıflandırılmıştır.
Hafif Türbülans: Uçakta ve yolcularda küçük titreşimler, rahatlıkla tolere edilebilir sarsıntılar.
Orta Şiddette Türbülans: Uçuş yüksekliği ve yönünde fark edilir değişimler, ancak kontrol her zaman pilottadır.
Şiddetli Türbülans: Uçağın kontrol dışına çıkabileceği ani değişimler; gevşek nesneler fırlayabilir.
Aşırı Türbülans: Şiddetli türbülansın ötesinde, uçağın yapısal bütünlüğünü tehdit eden kuvvetler.
Bu türbülans sınıflandırmasını objektif bir şekilde değerlendirmenin tek yolu, uçakta kaydedilen ivme verileridir. Diğer atmosferik tahmin verileri, her uçak türü için özel uyarlamalar gerektirir.
Türbülans Tehlikeli Midir?
Türbülans sırasında uçak, bozulmuş hava akımına girer. Bu da uçağın yukarı-aşağı ya da sağa-sola kısa süreli hareketler yapmasına neden olur. Kimi zaman hafif bir sarsıntı hissedilir, kimi zaman da daha sert ve rahatsız edici olabilir. Bu durumlarda pilotlar genellikle yolcuları bilgilendirir ve emniyet kemerlerinin takılı olmasını ister. Çünkü şiddetli türbülans sırasında emniyet kemeri takılı değilse yaralanma riski artar. Örneğin, ABD’de yapılan bir çalışmaya göre, 2005 yılında yaşanan türbülans olaylarında yaralanan yolcuların büyük kısmı emniyet kemerlerini takmayan kişilerdir.
Türbülans ne kadar süreceği ise uçağın içinden geçtiği hava koşullarına bağlıdır. Bazen birkaç saniye sürerken, bazen birkaç dakikayı bulabilir. Türbülansın süresi ve şiddeti, pilotlar tarafından sürekli takip edilir ve mümkünse daha sakin hava katmanlarına geçilerek azaltılmaya çalışılır. Ayrıca türbülans uçakların düşmesine yol açmaz. Uçaklar, şiddetli sarsıntılara karşı dayanıklı şekilde tasarlanır ve test edilir. Türbülans, rahatsız edici olabilir ama tehlikeli değildir. Pilotlar bu durumlara karşı özel eğitim alır.
Yolcu olarak yapmanız gereken en önemli şey, emniyet kemerinizi bağlı tutmak ve sakin kalmaktır.
Pilotlar Türbülans Sırasında Ne Yapar?
Pilotlar, uçuş öncesi özel hava raporlarını inceleyerek güzergâhlarını planlar. Bu sayede gök gürültülü fırtınalar gibi belirgin tehlikelerden kaçınabilirler. Ancak, önceden tespit edilmesi zor olan “temiz hava türbülansı” durumlarında daha dikkatli olmaları gerekir. Aynı rotada daha önce uçan uçaklardan gelen türbülans raporları da pilotlara yardımcı olur. Gerekli durumlarda uçağın hızını düşürerek sarsıntıyı azaltmaya çalışırlar. Ayrıca tüm mürettebat, türbülansla nasıl başa çıkılacağı konusunda özel eğitim alır.
Türbülans Rotaları
2023 yılına ait verilere göre, türbülansın yoğunluğu "girdap dağılma oranı (EDR)" ile ölçülerek en sarsıntılı uçuş rotaları belirlendi. Listenin zirvesinde, Şili'nin Santiago kentinden Bolivya'nın Santa Cruz şehrine uzanan 1905 kilometrelik uçuş hattı yer aldı. Bu rota, ortalama 17.568 EDR ile en fazla türbülansa maruz kalan güzergah oldu.
Sadece 210 kilometrelik mesafeye sahip olmasına rağmen, Almatı (Kazakistan) ile Bişkek (Kırgızistan) arasındaki uçuş, 17.457 EDR ortalamasıyla ikinci sırada yer aldı. Üçüncü sıraya ise Çin’deki Lancou–Çengdu hattı 16.750 EDR ile yerleşti.
Japonya’daki Tokoname–Sendai uçuşu 16.579 EDR ile dördüncü olurken, Milano (İtalya) ile Cenevre (İsviçre) arasında gerçekleşen kısa uçuş da 16.398 EDR ile beşinci sırada yer aldı.
İlk onu tamamlayan diğer rotalar arasında Çin ve Japonya'daki çeşitli şehirler arasında yapılan uçuşlar yer alırken, listenin sonunda 16.016 EDR değeriyle Milano–Zürih hattı bulunuyor.
Son Zamanlardaki Türbülans Kaynaklı Gerçekleşen Kazalar (2022-2024)
1 Temmuz 2024, Air Europa UX045: Madrid-Montevideo seferindeki Boeing 787, Atlantik üzerinde şiddetli türbülansa girdi. En az 6 yolcu ciddi yaralandı. Olayın muhtemel nedeni, kara ve deniz arasındaki sıcaklık farklarının sabah saatlerinde oluşturduğu konvektif hava hareketleri olabilir. Uçak Brezilya’nın Natal kentine acil iniş yaptı.
25 Mayıs’ta, İstanbul çıkışlı bir Türk Hava Yolları uçağı türbülansa girerek yaklaşık 150 metre irtifa kaybetti. Yaşanan şiddetli sarsıntıda bir kabin memuru tavana çarptı ve omurga kırığıyla hastaneye kaldırıldı. Aynı gün, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'ın helikopteri de olumsuz hava koşulları nedeniyle acil iniş yapmak zorunda kaldı.
21 Mayıs 2024, Singapore Airlines SQ321: Londra’dan Singapur’a giden Boeing 777, Myanmar üzerinde gelişen fırtına bulutlarının çevresinde türbülansa yakalandı. 1 kişi hayatını kaybetti, 100’den fazla kişi yaralandı. Olay, güçlü dikey hava hareketlerine (1.5G) bağlı olarak gerçekleşti.
12 Mart 2024: ise Avustralya'dan Yeni Zelanda’ya giden bir uçakta türbülans nedeniyle en az 50 kişi yaralandı. Yolcular, emniyet kemeri takılı olmayanların koltuklarından fırladığını ifade etti.
4 Aralık 2023, Emirates EK421: Perth-Dubai seferindeki Airbus A380, Maldivler civarında, fırtına bulutlarının yakınına geldiğinde sarsıldı. 5 kişi ağır yaralandı. Pilotlar bulutların içine girmedi, fakat yakınındaki hava hareketleri etkili oldu. Uçuş planlandığı gibi Dubai’ye devam etti.
29 Ağustos 2023, Delta DL175: Milan’dan Atlanta’ya inen Airbus A350, iniş yaklaşımında 14.000 ft irtifada yalnızca 2 saniyelik şiddetli türbülansla sarsıldı. 4 ciddi yaralanma yaşandı. Pilotlar türbülans beklentisine karşı önlem alsa da olay önlenemedi.
1 Mart 2023, Lufthansa LH469: Austin–Frankfurt uçuşundaki Airbus A330, Tennessee üzerinde "açık hava türbülansı" (clear air turbulence) ile karşılaştı. Yemek servisi sırasında aniden meydana gelen sarsıntı 4 ciddi yaralanmaya neden oldu. Pilotlar uçağın 1000 ft irtifa kaybettiğini açıkladı.
18 Aralık 2022, Hawaiian HA35: Phoenix–Honolulu uçuşundaki Airbus A330, 40.000 ft irtifada, fırtına bulutlarının içinden geçerken 2G’den yüksek dikey ivme yaşadı. 4 ağır, 20 hafif yaralanma rapor edildi. Türbülans uyarılarına rağmen yapılan yanlış değerlendirme kazayı tetikledi.
Türbülanslar İklim Krizinden Etkileniyor Mu?
Yapılan bazı bilimsel araştırmalar, küresel ısınmanın uçuş güvenliğini dolaylı yoldan etkileyebileceğini ortaya koyuyor. Özellikle açık hava türbülansı olarak bilinen ve önceden tespiti zor olan sarsıntıların sayısında artış gözlemleniyor. İngiltere’deki Reading Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, 1979’dan 2020’ye kadar Kuzey Atlantik üzerindeki yoğun hava trafiğinde şiddetli türbülans vakalarının %55 oranında arttığı belirlendi. Bilim insanlarına göre bu artışın temel nedeni, iklim değişikliğiyle birlikte yüksek irtifalarda oluşan sıcak hava akımlarının rüzgar hızlarını etkilemesidir.
Havacılık uzmanı Guy Gratton ise bu artışın sadece iklimle değil, artan hava trafiğiyle de ilgili olabileceğini belirtiyor. Daha fazla uçağın aynı bölgede seyahat etmesi, pilotların türbülanstan kaçınabileceği alanları daraltıyor.
Sonuç olarak türbülansı anlamak, uçuş güvenliğini artırır. Atmosferin bu karmaşık yapıları, her uçuş için potansiyel riskler barındırır. Türbülansın kökenini, türlerini ve etkilerini anlamak; hem pilotlar hem de meteorologlar için hayati önem taşır. Bu bilgiler, yalnızca uçuş güvenliği açısından değil, yolcu konforu ve operasyonel verimlilik için de belirleyicidir.
Referanslar
https://www.bbc.com/turkce/articles/c1ee3elv0wko https://community.wmo.int/en/activity-areas/aviation/hazards/turbulence https://turbli.com/blog/the-most-recent-plane-accidents-caused-by-turbulence/
Yorumlar